Muş`un tarihi
Muş tarihi değişik çağlarda çok büyük savaşların, yağmaların yapıldığı, büyük göçlerin ve yıkımların ortasında kalan Muş barışa kavuştuğu dönemlerde hızla ilerleyerek ilerlemeye müsait bir bölge olduğunu ulaştığı parlak dönemlerle ispat etmiştir. M
uş’un kuruluşu ile ilgili çeşitli görüşler vardır. Bunlar sırasıyla: 1. İsim İbranice Muşa(sulak,verimli ve otlak) kelimesinden geldiğine göre Kuzey Sami halkları tarafından kurulmuş olabilir. Ancak bu çok zayıf bir ihtimal olmalı. Çünkü Yahudilerin Filistin’den sürülmeleri İ.Ö VI.yy’dır. Yahudilerin Muş’a gelmeleri bu tarihten önce olamaz. Oysa Muş’un tarihi çok daha eskilere dayanır. 2. Dini bir rivayete göre de Nuh’un oğlu Yasef’in torunu Muş oğullarınca kurulmuştur.
Bu da tabii rivayetten öte bir iddia olamaz. 3. Muş Trakya’dan Ege’ye girip oradan Anadolu’ya giren Muşki kavmi tarafından kurulmuştur. Tarihte Prigyalılar olarak bilinen milletin bir kavmi olan Muşkiler Muş güneyi dağlarında barınmışlar ve kuvvetli bir ihtimalle de bugün Kızıl Ziyaret tepesinde bulunan kaleyi de onlar yapmışlardır. Bu kale daha sonra Kanunî Sultan Süleyman tarafından yıkılmıştır. Muş çevresinde bulunan birçok tarihi eserde Muşkilerin alâmeti olan yonca kabartmasına rastlamak mümkündür.
Muşkilerin Anadolu’da yayılma tarihleri İ.Ö 2000 yani günümüzden 4000 yıl öncesine rastladığına göre Muş’un tarihçesini 4 binli yıllardan başlatmak yanlış olmaz. Muş’un kuruluşunun ardından tarihî süreç içerisinde Muş ve çevresi sırasıyla şu devletlerin egemenliğinde kalmıştır:
- Asurlular
- Urartular (Urartuların Turan (Türk) milletinden oldukları iddia edilir.Asur devletini yıktılar.)
- İskitler (Türk-göçebe-bölgeye yaptıkları akınlarla Urartuların yıkılmasına sebep olurlar)
- Medler (Türk-Bugünkü Azeriler-İskitlerin zayıflattığı Urartulara son darbeyi vururlar)
- Persler (Bugünkü İranlılar)
- Romalılar (Bugün nesilleri tükenmiş !)
- Partlar (Bugünki İran’ın Horasan bölgesinde Orta Asya’dan göç eden bir kavim-muhtemelen Türk)
- Sasaniler (Part Hükümdarının Pers devletini yıkıp Partlarla birleştirerek kurduğu yeni devlet İran-Türk karışımı)
- Bizans (Roma İmparatorluğu ikiye bölünür.Diğer adıyla Doğu Roma İmparatorluğu)
- Araplar (Bölgede kısa bir hakimiyet kurmalarına karşın kalıcı olamadılar.)
- Selçuklu İmparatorluğu (Türk-Malazgirt-Alpaslan herşeyi anlatır.)
- Ahlat şahlar (Türk-Muş’un parlak dönemlerinden biri. Harzemşah Celaleddin tarafından Ahlat şahlar devleti yıkılınca Muş’ta Celaleddin Harzemşah’ın askerleri tarafından yağmalanıp yıkılır.)
- Anadolu Seçuklu Devleti(Celaleddin cezalandırılır ve bölge kontrol altına alınır.)
- Moğol İstilası ( Bunlara devlet demek bile yanlış. Barbar ve vahşi bir hayvan sürüsü gibi tüm Anadoluyu, İslâm alemini bugünkü geri kalmışlığa iten büyük felaketin mimarları. Önce barbar ve vahşi sonra pişman ve müslüman. Ama ne yazık ki pişmanlık yıkılan medeniyeti geri getirememiş.)
- İlhanlılar
- Karakoyunlu-Akkoyonlu (Bu iki topluluk “benim koyunum daha güzel”diye kavga ederken olan Muş ve çevresine ve zavallı halka olur. Sonuç: Karakoyun eti daha lezzetli olduğundan Karakoyunlu mücadeleyi kazanır.)
- Timur ( Zavallı topal, topal ayağının hıncını halktan alır. Her yeri yakar yıkar. İnsanları öldürür. Sonuç mu ?: Ayağı daha çok aksar ve mezarında bile rahat yatmasın diye mumyalayıp gömerler-Ruslar 1941 yılında mezarını açıp inceleme yaparlar. Bir ayağı ve eli gerçekten sakattır.)
- Akkoyunlular (Karakoyunun hakimiyetini [B]içlerine sindiremeyip [/B]harekete geçen yediği akkoyunların etkisiyle boyu bayağı uzayan Uzun Hasan Karakoyunun kavruk hükümdarı Cihanşahı bir gece baskınında yakalar ve Cihana geldiğine pişman eder. Sonuç: Artık moda Akkoyun)
- Osmanlı İmparatorluğu (Uzun Hasan boyunu daha da uzatmak isteyince Fatih Sultan Mehmet onun boy ölçüsünü alır. Boyunun çok uzadığını anlayınca eline geçirdiği bir makasla hemen kısaltma işini başlatır. Sonuç: Doğu Roma İmparatorluğunu yıkıp şampiyonlar şampiyonu olan Osmanlı ordusunu gören Uzun Hasan boyu kısalmış bir halde tüm varlığını bırakarak kaçar.)
- Safevîler: (Uzun Hasan’dan sonra sazı eline alan Şah İsmail zamana oynayıp kaçak dövüşmesine karşın Yavuz’un yavuzluğu karşısında tutunamaz.Sonuç: Tabana kuvvet tacını tahtını koyup kaçar)
- Osmanlı İmparatorluğu (Bölge artık uzun süren bir barış dönemine girer ama bu 19.ve 20 yy’da tekrar bozulur.)
